ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ဘဏ္လုပ္ငန္းကိုထမဦးဆုံး စတင္လုပ္ကိုင္သူ၊ ဘဏ္သူေဌး ဦးရဲေက်ာ္သူ (၁၈၃၃-၁၉၁၀)
ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ဘဏ္လုပ္ငန္းကို ပထမဦးဆုံး စတင္လုပ္ကိုင္သူ၊ (၁၉၀၀)ျပည့္ႏွစ္ ဝန္းက်င္ကပင္ အိႏၵိယ ႐ူပီးေငြ သိန္းတစ္ရာခန႔္ ရင္းႏွီးျမႇုပ္ႏွံထားသည့္ "ဦးရဲေက်ာ္သူ အင္ ကုမၸဏီလီမီတက္" လုပ္ငန္းကို တည္ ေထာင္ခဲ့သူ၊ သူ႕ေခတ္သူ႕အခါက ရခိုင္ျပည္နယ္တြင္ အခ်မ္းသာဆုံး လုပ္ငန္းရွင္၊ သူ႕လက္ႏွင့္ ထိသမွ် ေငြျဖစ္သည္ဟု တင္စားေျပာခံရသူ၊ အိႏၵိယအစိုးရကပင္ ဖိတ္ၾကား၍ သူေဌးဘြဲ႕ႏွင့္ က်က္သေရေဆာင္ ေ႐ႊစလြယ္ ခ်ီးျမႇင့္ခံခဲ့ရသူ ျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းသင္ပညာ မရွိေသာ္လည္း ထူးျခားေသာ ဇြဲလုံ႕လ ဝီရိယ တီထြင္ဉာဏ္ ႏွင့္ ျပည့္စုံ၍ ေလွထိုးသားဘ၀မွ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းရွင္ ျဖစ္လာသူ၊ သူေဌး ျဖစ္လာေသာ္လည္း ဘ၀မေမ့ဘဲ ေလွထိုးသားဘ၀က အသုံးျပဳခဲ့သည့္ ေလွာ္တက္ကို ေ႐ႊခ်လ်က္ အိမ္တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲထားသူ၊ ထူးျခားမႈ တစ္ရပ္ မွာ အမ်ားအက်ိဳးအတြက္ ေန႕စဥ္ နံနက္ ၄ နာရီ အိပ္ရာမွထကာ လက္ဆြဲမီးအိမ္ကိုင္ ကုလား တပည့္ကေလးႏွင့္ အတူ ၿမိဳ႕ ကိုလွည့္၍ "အရပ္သားတို႔၊ ႐ြာသားတို႔၊ ထၾကေလာ့၊ ေရထဲတြင္ ေငြေတြ ေမွ်ာေနသည္၊ ဆယ္ယူၾကေလာ့"ဟု ေဆာ္ဩေလ့ရွိသူ စသည့္ ေကာင္းသတင္း အဖုံဖုံႏွင့္ ျပည့္စုံေသာ စြန႔္စားတီထြင္ စီး ပြားေရးလုပ္ငန္းရွင္တစ္ဦး ျဖစ္သည္။
ဦးရဲေက်ာ္သူကို ၁၈၃၃ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ ၅ ရက္ေန႕၌ ယခု ဘဂၤလားေဒ့ရွ္နိုင္ငံ၊ ပင္းဝါၿမိဳ႕ အနီး ပဲတလီ ေက်း႐ြာ၌ ဖြားသည္။ အဖမွာ ရခိုင္တိုင္းရင္းသား ဦးဒိုးေအာင္ႂကြယ္ျဖစ္၍ ညီအစ္ကို ၄ ဦးတြင္ တတိယ ေျမာက္ ျဖစ္သည္။ အစ္ကို ရဲေဘာ္သြယ္၊ ရဲျမသြယ္ႏွင့္ ညီမွာ ရဲေအာင္ရွီ ျဖစ္သည္။အ႐ြယ္ေရာက္လွ်င္ ညီအစ္ကိုႏွစ္ဦး မိမိတို႔၏ဇာတိ ရခိုင္ျပည္နယ္၊ စစ္ေတြၿမိဳ႕သို႔ အလုပ္ရွာရန္ ျပန္လာ ၾကသည္။ မၾကာမီ အစ္ကိုျဖစ္သူမွာ မိဘမ်ားထံ ျပန္သြား၍ တစ္ဦးတည္း စစ္ေတြ၌ ႀကဳံရာအလုပ္ကို လုပ္ ကိုင္ခဲ့သည္။ ပထမဦးဆုံး စစ္ေတြၿမိဳ႕ ကန္ဒကာ သူေဌးႀကီး ဦးသံႃခြီ၏ ကုန္ေရာင္းေလွတြင္ ေလွထိုးသား အျဖစ္ စတင္လုပ္ကိုင္ခဲ့သည္။ အလုပ္ကို ရိုးရိုးသားသားႏွင့္ ႀကိဳးစား႐ုံမွ်မက ဝီရိယရွိမႈ အေျမာ္အျမင္ ရွိမႈတို႔ေၾကာင့္ ေလွထိုးသား ေမာင္ရဲေက်ာ္သူကို သူေဌးႀကီး ဦးသံႃခြီက သမီးျဖစ္သူ မသံဒါျဖဴ ႏွင့္ လက္ထပ္ ေပးခဲ့သည္။ လက္ထပ္ပြဲၿပီးေနာက္ ရရွိေသာ မဂၤလာ လက္ဖြဲ႕ ရတနာေ႐ႊေငြမ်ားကို ေယာကၡမ၏ အလုပ္တြင္ ရွယ္ယာ အျဖစ္ ျပန္လည္အပ္ႏွံ၍ စီးပြားေရးကို ေဇာက္ခ်လဳပ္ကိုင္ခဲ့သည္။ သစ္လုပ္ငန္း၊ အေရွ႕ပါကစၥတန္ (ယခု ဘဂၤလားေဒ့ရွ္) မွ ေဆး႐ြက္ ေရာင္းဝယ္ေရးလုပ္ငန္း၊ ပင္လယ္ကူး ေလွသမၺန္မ်ားမွ ျမစ္သဲရွင္ဝယ္ယူမႈ လုပ္ငန္း၊ စစ္ေတြၿမိဳ႕အနီး ေျမရိုင္းမ်ား ဝယ္ယူျမႇုပ္ႏွံမႈလုပ္ငန္း၊ ေျမငွားလုပ္ငန္း၊ ဆန္စပါး ေရာင္းဝယ္ေရး၊ ဗ်ိဳင္းေတာင္၊ ဗ်ိဳင္းေမႊး ေရာင္းဝယ္ေရးလုပ္ငန္း စသည့္ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ိဳးစုံ လုပ္ကိုင္ခဲ့ရာ ထိုေခတ္ ထို အခါက ရခိုင္ျပည္နယ္ စစ္ေတြၿမိဳ႕၌ အခ်မ္းသာဆုံး လုပ္ငန္းရွင္တစ္ဦးျဖစ္ခဲ့သည္။ ဦးရဲေက်ာ္သူသည္ ေအာက္ေျခမွ တက္လာသူ ဘ၀နာခဲ့သူပီပီ ဆင္းရဲသား၊ ေတာင္သူ လယ္သမားမ်ား အေပၚ စာနာမႈရွိသည္။ ဆန္စပါးေရာင္းဝယ္ေရး လုပ္ငန္းတြင္ မိုးဘရားသား၊ စတီးဘရားသား၊ ဘလုတ္ ဘရားသား စသည့္ နိုင္ငံျခားကုမၸဏီမ်ား၏ ေဈးႏွိမ္မႈကို နည္းမ်ိဳးစုံႏွင့္ ကာကြယ္၍ ရခိုင္ ေတာင္သူလယ္သ မားမ်ား မနစ္နာေစရန္ စပါးေဈးကို ပိုမိုေပးခဲ့သည္။ ဦးရဲေက်ာ္သူ၏ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားအနက္ စစ္ေတြ ၿမိဳ႕ ၌ ဖြင့္လွစ္ခဲ့သည့္ "ဦးရဲေက်ာ္သူ အင္ကုမၸဏီလီမီတက္" လုပ္ငန္းသည္ အထင္ရွားဆုံးျဖစ္သည္။ ဤလုပ္ ငန္းတြင္ ကုမၸဏီရွယ္ယာ ပိုင္ဆိုင္သူမ်ားထံမွ အပ္ေငြႏွင့္ ထုတ္ေငြမ်ားကို ခ်က္လက္မွတ္စနစ္ သုံး၍ ေငြေခ်း ျခင္း၊ ေ႐ႊေပါင္၊ ေျမေပါင္လက္ခံျခင္းတို႔ကို ေဆာင္႐ြက္ေသာေၾကာင့္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ပထမဦးဆုံး ဘဏ္လုပ္ ငန္းပိုင္ရွင္ဟု သတ္မွတ္ၾကသည္။ ထိုဘဏ္လုပ္ငန္းသည္ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ ဝန္းက်င္တြင္ ရင္းႏွီးျမႇုပ္ႏွံမႈ ႐ူပီး ေငြ သိန္းတစ္ရာေက်ာ္ ရွိသည္။ဦးရဲေက်ာ္သူ ကြယ္လြန္ၿပီးေနာက္ သတၱမေျမာက္သားျဖစ္သာ ဦးေ႐ႊသာသည္ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္ ဝန္းက်င္တြင္ တရားဝင္ဘဏ္အျဖစ္ စနစ္တက် တည္ေထာင္၍ ေဆာင္႐ြက္ခဲ့သည္။ ယင္းဘဏ္မွ "မသံဒါျဖဴ အင္ ကုမၸဏီ လီမီတက္"ကို ခြဲျခား တည္ေထာင္၍ အိမ္ငွားခ၊ ေျမငွားခ ေကာက္ခံသည့္ လုပ္ငန္းမ်ားကို လုပ္ေဆာင္ခဲ့ သည္။
ဦးရဲေက်ာ္သူ၏အင္ကုမၸဏီလီမိတက္မွာ ျမန္မာအမ်ိဳးသားဘဏ္ျဖစ္ၿပီး ဒုတိယဘဏ္မွာ ၁၉၂၆ ခုႏွစ္တြင္ မႏၱေလးၿမိဳ႕ ၌ဖြင့္လွစ္ေသာ ျမန္မာနိုင္ငံ ဗုဒၶဘာသာမိဘမဲ့ကေလးမ်ားေစာင့္ေရွာက္ေရးအသင္းက တည္ေထာင္သည့္ ( ဘီဘီအိုေအ ) ဘဏ္ျဖစ္သည္။ထိုစဥ္က ခ်စ္တီးကုလားမ်ားပိုင္ဘဏ္မ်ား ၿမိဳ႕ ႐ြာအႏွံ႕ရွိေသာ္လည္း စစ္ေတြၿမိဳ႕တြင္ ဦးရဲေက်ာ္သူ၏ဩဇာအာဏာေၾကာင့္ ခ်စ္တီးကုလားမ်ားက စစ္ေတြၿမိဳ႕တြင္ ဘဏ္မ်ားဖြင့္လွစ္ရန္ အႀကိမ္ႀကိမ္ႀကိဳးစားခဲ့ေသာ္လည္း မည္သည့္ဘဏ္မွ ဖြင့္လွစ္နိုင္ျခင္းမရွိခဲ့ပါ။
ဦးရဲေက်ာ္သူ၏ ႂကြယ္၀ခ်မ္းသာမႈ ဂုဏ္သတင္းေၾကာင့္ အိႏၵိယအစိုးရက ဖိတ္ၾကား၍ အိႏၵိယ သူေဌးမ်ားကို ခ်ီးျမႇင့္သည့္ သူေဌးဘြဲ႕ႏွင့္ က်က္သေရေဆာင္ ေ႐ႊစလြယ္ရတံဆိပ္ ခ်ီးျမႇင့္ခဲ့သည္။ ၿဗိတိသွ် ျမန္မာျပည္ ေကာ္မရွင္နာ၏ အႀကံေပးဘုတ္အဖြဲ႕ဝင္အျဖစ္လည္း ပါဝင္ေဆာင္႐ြက္ခဲ့ရသည္။စီးပြားေရး ေအာင္ျမင္လာသည္ႏွင့္အမွ် ဘုရားတည္၊ ေက်ာင္းေဆာက္ အလႉဒါနအေျမာက္အျမား ျပဳလုပ္ခဲ့ သည္။ အထင္ရွားဆုံးမွာ ေက်ာက္ေတာ္ရွိ မဟာမုနိ ဘုရား သိမ္တန္ေဆာင္းေတာ္ႀကီး၊ ေၾကးဆင္းတုေတာ္ ႀကီးတို႔ ျဖစ္သည္။ ထိုစဥ္က ထင္ရွားေသာ လယ္တီဆရာေတာ္ႀကီးကိုလည္း စစ္ေတြၿမိဳ႕သို႔ပင့္၍ တရားပြဲမ်ား က်င္းပေပးခဲ့သည္။ လူမႈေရးအေနျဖင့္ စစ္ေတြ ေဆး႐ုံႀကီး၌ အမ်ိဳးသမီး သားဖြားေဆာင္ ကို ေဆာက္လုပ္ လႉ ဒါန္းခဲ့သည္။ ယခုအခါ သံေက်ာင္း (သို႔) ဦးရဲေက်ာ္သူေက်ာင္းဟု အမည္တြင္ေသာ ဘုန္ႀကီးေက်ာင္းကို သက္ရွိထင္ရွား ရွိစဥ္ကပင္ ေဆာက္လုပ္ရန္ သစ္မ်ားဝယ္၍ စီစဥ္ခဲ့သည္။ ေနာင္အခါ ဖခင္ကို ရည္စူး၍ သားသမီးမ်ားက သံထည္မ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာေၾကာင့္ သံေက်ာင္းဟု အမည္တြင္ခဲ့သည္။ ဦးရဲေက်ာ္သူႏွင့္ ေဒၚသံဒါျဖဴတို႔တြင္ သားသမီး (၁၀)ဦး ထြန္းကားခဲ့သည္။သား (၆) ဦးမွာ ဦးေက်ာ္ဦး၊ ဦးခ်န္ထြန္း၊ ဦးစံေက်ာ္ ၊ ဦးေ႐ႊဘန္း၊ ဦးသာဇံ ၊ ဦးေ႐ႊသာ ႏွင့္ သမီး (၄) ဦးမွာ ေဒၚစံဝင္း၊ေဒၚစံျမခိုင္၊ေဒၚေ႐ႊခိုင္၊ေဒၚ႐ႊင္ထီးမ တို႔ျဖစ္ၾကသည္။ ၎တို႔အနက္ သား(၄)ေယာက္မွာ ထင္ရွားသည္။ သားအႀကီးဆုံး ဦးခ်န္ထြန္းမွာ အဂၤလန္တြင္ ဥပေဒပညာသင္ၾကားခဲ့ၿပီး ဥပေဒေနာက္ဆုံးႏွစ္၌ ပထမတန္း မွ ေအာင္ျမင္ခဲ့ကာ ေနာင္အခါ ထင္ရွားေသာ ဥပေဒပညာရွင္တစ္ဦး ျဖစ္လာသည္။ ဦးခ်န္ထြန္းကဲ့သို႔ပင္ သားမ်ားျဖစ္ေသာ ဦးေ႐ႊသာ၊ ဦးေ႐ႊဘဲ၊ ဦးသာဇံ တို႔ကိုလည္း အဂၤလန္သို႔ ေစလႊတ္၍ ဥပေဒပညာမ်ား သင္ၾကားေစခဲ့သည္။
ဦးရဲေက်ာ္သူသည္ အသက္ ၇၇ ႏွစ္အ႐ြယ္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၇၂ ခုႏွစ္ နယုန္လျပည့္ေက်ာ္ (၁၃) ရက္ အဂၤါေန႕ နံနက္ (၈)နာရီတြင္ ကြယ္လြန္ခဲ့သည္။ ကြယ္လြန္ခ်ိန္တြင္ သားသမီးမ်ားအတြက္ အေမြအျဖစ္ ႐ူပီး ေငြ သိန္း ၇၀ မွ် က်န္ရစ္ခဲ့သည္။
